Przejdź do treści
Czym jest dom pasywny

Czym jest dom pasywny? Czy jego budowa jest opłacalna?

Dom pasywny to w Polsce pewnego rodzaju nowość, która cieszy się coraz większym zainteresowaniem. Wszystko za sprawą wysokiej energooszczędności, niskich kosztów utrzymania i rozwiązań przyjaznych środowisku. Sprawdź, czym właściwie jest dom pasywny, jakich materiałów należy użyć do jego budowy i jak wysokie są koszty inwestycji w budownictwo pasywne.

Co to znaczy, że dom jest pasywny?

Dom pasywny to obiekt jednorodzinny, który z założenia nie wymaga żadnych nakładów energii, dostarczanych w konwencjonalny sposób do jego ogrzewania i chłodzenia. W praktyce przyjęto, że terminem dom pasywny określa się budynki wybudowane w konkretnym standardzie i zachowaniem odpowiednich parametrów, które minimalizują zapotrzebowanie domu na energię pierwotną.

Energia pierwotna (nieodtwarzalna) jest wykorzystywana, aby pokryć zapotrzebowanie na ogrzewanie, klimatyzację, przygotowanie ciepłej wody użytkowej oraz wentylację mechaniczną, które generuje budynek i jego mieszkańcy. Rozwiązania technologiczne, zastosowane w domu pasywnym, umożliwiają odzyskiwanie maksymalnej ilości energii naturalnej, szczególnie światła dziennego. Standard ten zakłada, że dom pasywny będzie charakteryzował się niskim zapotrzebowaniem na energię, co ma się przekładać na niższe koszty bieżącej eksploatacji budynku, szczególnie jego ogrzewania.

Dom pasywny jako nowoczesne budownictwo

Nowoczesne budownictwo wyróżniają zastosowane technologie, formy domów, parametry, wykończenie i układ. Dom pasywny jako przykład nowoczesnego budownictwa zyskuje na popularności. Innowacyjność tego typu budynków polega na radykalnym zmniejszeniu kosztów pozyskiwania energii, jednocześnie zachowując komfortową bryłę i wnętrza domu. Wykorzystywana w standardzie pasywnym technologia umożliwia zachowanie odpowiednich temperatur oraz wentylacji w pomieszczeniach. Jednocześnie zapotrzebowanie budynku na energię jest maksymalnie zmniejszone, między innymi dzięki doskonałej izolacji termicznej, zastosowaniu wysokiej jakości okien oraz odzyskiwaniu ciepła z systemu wentylacji mechanicznej.

nowoczesny dom pasywny

Zużycie energii w domu pasywnym

Kluczową zaletą domów pasywnych jest niskie zużycie energii do ich ogrzewania na poziomie do 15 kWh (m2/rok), czyli 1,5 litra oleju opałowego na metr kwadratowy w skali roku. W celu porównania warto zaznaczyć, że domy energooszczędne mają zapotrzebowanie energetyczne na poziomie do 40 kWh (m2/rok), natomiast domy wybudowane przy użyciu standardowego budownictwa na poziomie 120-180 kWh (m2/rok). W przypadku budynków pasywnych niższe są również koszty przygotowania ciepłej wody użytkowej.

Dom pasywny – wymagania, które powinien spełniać

Dom jednorodzinny musi spełniać konkretne standardy, aby można było go określić mianem domu pasywnego. Jest to rodzaj budynku energooszczędnego, który powinien powstać zgodnie z konkretnymi kryteriami Rozporządzenia Ministra Infrastruktury i Budownictwa. Przede wszystkim, jak wspomniano we wcześniejszej części artykułu – poziom energii niezbędnej do ogrzewania domu nie może przekraczać 15 kWh/m2/rok. Co więcej, zapotrzebowanie na moc grzewczą domu pasywnego to maksymalnie 10 W/m2, a zużycie energii pierwotnej, przeznaczonej do zaspokojenia wszystkich potrzeb energetycznych domu 120 kWh (m2/rok). Oto pozostałe, najistotniejsze cechy standardu budownictwa pasywnego:

  • Zwarta bryła oraz bardzo dobra termoizolacja. Współczynnik przenikania ciepła U w przypadku całej bryły domu pasywnego ze wszystkimi przegrodami zewnętrznymi nie powinien przekraczać wartości 0,15 W (m²K). Konstrukcja domu pasywnego minimalizuje więc straty ciepła z wnętrza budynku, między innymi dzięki całkowitemu ograniczeniu mostków termicznych.
  • Co więcej, domy pasywne powinny charakteryzować się szczelnością na poziomie n50≤0,6 h-1 (w ciągu godziny przez szczeliny budynku nie powinno przepłynąć więcej powietrza niż 60% jego objętości).
  • Południowa orientacja budynku, czyli przeszklenia południowej części domów, które umożliwiają pozyskiwane światła dziennego w celu ogrzewania budynku. Najczęściej na południe zlokalizowane są pomieszczenia takie, jak kuchnia czy salon, a stronę północną domu zajmują pomieszczenia gospodarcze i korytarze.
  • Wykorzystywanie odnawialnych źródeł energii do zaopatrzenia domu w ciepłą wodę użytkową. Dom pasywny może wykorzystywać pompy ciepła lub kolektory słoneczne.
  • Wentylacja mechaniczna z odzyskiem ciepła przy użyciu rekuperatora, która zapewni zdrowy mikroklimat w domu pasywnym. Dzięki rekuperatorowi z wywiewanego z domu pasywnego powietrza odzyskuje się ciepło i przekazuje świeżemu powietrzu, przedostającemu się do wnętrz budynku. Wpływa to na obniżenie kosztów ogrzewania domu.
  • Wyposażenie domu w energooszczędny sprzęt AGD oraz energooszczędne oświetlenie.
Zużycie energii w domu pasywnym, dom pasywny wymagania

Czym różni się dom energooszczędny od pasywnego?

Dom pasywny a energooszczędny – czym właściwie się od siebie różnią? Na wstępie warto zaznaczyć, że każdy dom pasywny jest domem energooszczędnym. Nie wszystkie domy energooszczędne są natomiast pasywne, na co składa się kilka zasadniczych różnic. Fundamentalną różnicą jest zużycie energii, wykorzystywanej do ogrzewania budynku. Przypomnijmy, że w przypadku domu energooszczędnego zapotrzebowanie na ciepło powinno wynosić maksymalnie 40 kWh (m²/rok), natomiast w budynku pasywnym nie może wynieść więcej niż 15 kWh (m²/rok).

Różnicę stanowi również instalacja grzewcza, która w przypadku budynków energooszczędnych wykorzystuje odnawialne źródła energii, a w domach pasywnych z założenia rezygnuje się z aktywnej instalacji grzewczej – zapotrzebowanie na ciepło jest jedynie uzupełniane przez zyski słoneczne i bytowe (ciepło wytwarzane przez sprzęt gospodarstwa domowego). Konstrukcje domów energooszczędnych i pasywnych dążą do jak największej prostoty i eliminacji załamań ścian i dachu, więc nie będą się one znacznie różnić. Zasada jest taka, że w przypadku domów energooszczędnych ograniczamy mostki termiczne, a w domach pasywnych praktycznie całkowicie je eliminujemy.

Znaczącą różnicą może być cena, która w przypadku domów pasywnych jest wyższa. Na wyższe koszty budowy czy zakupu domu pasywnego składają się inne niż w przypadku domu energooszczędnego materiały termoizolacyjne, technologia ogrzewania oraz maksymalizacja szczelności na wyższym poziomie. Z budową domu pasywnego wiąże się zdecydowanie więcej ograniczeń i restrykcji, jednak w przyszłości przekładają się one na niższe koszty eksploatacji budynku.

Zobacz także: Nowoczesny dom z drewnianą elewacją? To możliwe!

Budowa domu pasywnego – jak to zrobić prawidłowo?

Budując dom pasywny, należy uprzednio zapoznać się ze wszystkimi restrykcjami, określającymi budownictwo pasywne. Co więcej, parametry techniczne budynku, wykorzystanych instalacji i materiałów muszą być zgodne ze Standardem WT 2021. Określa on maksymalny wskaźnik zużycia energii pierwotnej (EP) budynków oraz poziom ich izolacyjności cieplnej.

Projekt domu pasywnego

Od czego zacząć, aby prawidłowo zbudować dom pasywny? Projekt to element, którym powinieneś zająć się zaraz po wyborze działki budowlanej. Jest to szczególnie istotne w przypadku domów pasywnych ze względu na fakt, że nie każda działka będzie odpowiednia do budowy budynku pasywnego. Możesz zdecydować się na gotowy projekt domu lub projekt indywidualny, który będzie droższy.

W budownictwie pasywnym warto wybrać droższą opcję projektu indywidualnego, ponieważ gotowe projekty architektoniczne należy dodatkowo zaadaptować do konkretnej lokalizacji działki, co w przypadku ewentualnych zmian projektu generuje dodatkowe koszty. Na etapie projektu domu pasywnego należy ustalić jego powierzchnię. Optymalnym rozwiązaniem w tym przypadku będzie 90 do 120 m².

Należy zwracać uwagę, czy proponowane projekty domów pasywnych uwzględniają jak najmniejszą powierzchnię ścian i dachu w stosunku do ustalonej powierzchni użytkowej budynku. Aby uniknąć zawodu i otrzymać projekt, który spełnia wszystkie wytyczne standardu w budownictwie pasywnym, warto zlecić wykonanie projektu biurze architektonicznemu, które jest odznaczone certyfikatem Instytutu Budynków Pasywnych w Darmstadt.

Dom pasywny projekt

Usytuowanie domu pasywnego

Biorąc pod uwagę niskie zapotrzebowanie domu pasywnego na energię oraz wyrównywanie jej strat takimi źródłami odnawialnymi, jak promienie słoneczne, niezwykle ważnym elementem budowy domów pasywnych jest ich położenie. Działka nie może być otoczona wysokimi budynkami lub miejscem, gdzie taka inwestycja jest planowana w przyszłości. Powinna mieć wystarczająco dużą powierzchnię, aby było możliwe rozplanowanie ustawienia domu zgodnie z konkretnymi kierunkami. Jak zostało już wcześniej wspomniane, południowa elewacja domu pasywnego powinna być rozbudowana i w jak największym stopniu oszklona.

Aby w pełni umożliwić czerpanie energii ze Słońca i ograniczyć straty ciepła, przy południowej stronie budynku nie mogą rosnąć wysokie drzewa. Drzewa, szczególnie gęsto sadzone iglaki mogą się jednak okazać przydatne od strony północnej domu, dzięki czemu w okresie zimowym zminimalizuje się wychładzanie budynku i straty ciepła. Po stronie północnej, która może przyczynić się do największych strat ciepła, kluczowe jest rozmieszczenie pomieszczeń – warto umiejscowić tam garaż i pomieszczenia gospodarcze.

Bardzo ważnym czynnikiem, decydującym o usytuowaniu domu pasywnego na konkretnej działce może być miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Dom musi zostać wybudowany zgodnie z konkretnymi wymogami prawnymi. Zdarza się, że miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego będzie określał kształt budynku, co w niektórych przypadkach może uniemożliwić budowę domów pasywnych.

Bryła domu pasywnego

Kształt bryły domu pasywnego musi być przede wszystkim prosty. Oznacza to plan budynku na bazie prostokąta i jednospadowy dach, umożliwiający zbudowanie większej powierzchni ściany południowej w stosunku do północnej. W budownictwie pasywnym najlepiej sprawdzi się dom parterowy z adaptowanym poddaszem. Prosta bryła budynku ogranicza uciekanie ciepła za pośrednictwem mostków termicznych, dlatego rezygnuje się między innymi z balkonów, tarasów, łamanych dachów, lukarn i przybudówek.

Bryła domu pasywnego musi być zwarta, aby stosunek powierzchni ścian zewnętrznych do kubatury domu był jak najmniejszy, co z kolei przyczyni się do szczelności budynku. Duże znaczenie ma także powierzchnia domu. Budynek pasywny nie może być za duży, ponieważ spowoduje to ucieczkę ciepła przez większą powierzchnię zewnętrznych przegród domu. Wybór optymalnej powierzchni w przedziale od 90 do 120 m² ograniczy te straty. Jeśli zdecydujesz się na garaż, najlepiej, aby nie był on bezpośrednio połączony z bryłą budynku, ponieważ przyczyni się to do zwiększenia strat ciepła.

Bryła domu pasywnego ma bardzo prostą postać i nie pozwala na zastosowanie takich zdobień architektonicznych jak podcienie, zewnętrzne balustrady czy wykusze. Warto z nich zrezygnować na rzecz wysokiej energooszczędności i o wiele niższych rachunków niż w przypadku budownictwa tradycyjnego.

Okna i przeszklenia w domu pasywnym

Jest to niezwykle ważny element budownictwa pasywnego. Okna i przeszklenia mają duży udział w zaspokajaniu zapotrzebowania na ciepło, jednocześnie ograniczając jego straty. Istotna jest właściwa lokalizacja okien i ich rozmieszczenie. Przeszklenia i okna o dużej powierzchni muszą być zlokalizowane na południowej ścianie domu, co przełoży się na zyski solarne z promieniowania słonecznego. Ściana północna powinna być pozbawiona okien lub wyposażona jedynie w niezbędne, małe świetliki.

Współczynnik przenikania ciepła dla okien w domach pasywnych powinien mieć wartość poniżej 0,80 W (m2K) przy współczynniku przepuszczalności energii słonecznej g, mieszczącym się w przedziale 50-60%. Współczynnik g informuje o tym, jaka część promieniowania słonecznego, które pada na szybę okna, przedostaje się do pomieszczenia budynku. Ciepło nie wydostaje się z wnętrza domu dzięki zastosowaniu potrójnych, wielokomorowych szyb i specjalnych ram okien.

Najczęściej w domach pasywnych wykorzystywane są duże przeszklenia, z jak najmniejszym udziałem ramy w powierzchni okna. Pozwala to obniżyć ilość ciepła, wydostającego się poza mury domu, jednocześnie wpuszczając do jego wnętrz jak najwięcej promieni słonecznych.

Konstrukcja i materiały

Domy pasywne mogą powstać zarówno na bazie konstrukcji drewnianego szkieletu, jak i w tradycyjnej technologii murowanej. Konstrukcja domów pasywnych wymaga wykorzystania materiałów o wysokiej jakości i współczynniku akumulacji ciepła. Izolacja cieplna ścian jest zapewniana przez styropian frezowany, wełnę mineralną lub wełnę celulozową dobrej jakości, którymi wypełnia się ściany dwuwarstwowe. Ściany zewnętrzne mogą powstać z betonu komórkowego, ceramiki, silikatów i keramzytobetonu.

W budownictwie pasywnym często wykorzystuje się ściany trójwarstwowe, które są w stanie zapewnić jednocześnie szczelność, izolacyjność termiczną, akustyczną i wytrzymałość. Decydując się na dom pasywny, na przykład z pustaków keramzytowych należy pamiętać, że grubość ścian powinna wynosić od 31 do 50 cm. Zaletą ścian jednowarstwowych jest mniejsze ryzyko zagrzybienia, ze względu na przepuszczalność pary.

Murowany dom pasywny powstaje z cegieł ceramicznych lub silikatów. Ściany takiego domu mają dość dużą masę, co zapewnia wysoką bezwładność cieplną. Oznacza to, że ściany takiego domu stosunkowo długo się nagrzewają, jednocześnie dłużej oddając swoje ciepło. Takie rozwiązanie w budynku pasywnym pomoże w utrzymaniu stałego poziomu temperatury i wilgotności powietrza we wnętrzach pomieszczeń. Wybudowanie domu z silikatów sprzyja szczelności przegród zewnętrznych domu, co w budownictwie pasywnym jest niezwykle istotne.

Wykorzystując drewniany szkielet w konstrukcji domu pasywnego, najczęściej usztywnia się go płytami drewnopochodnymi, wypełniając puste przestrzenie materiałem izolacyjnym, na przykład wełną celulozową, styropianem, a następnie tynkiem mineralnym. W takim przypadku zarówno elementy nośne, jak i izolacja termiczna, znajdują się w jednej warstwie, co skutkuje znacznie cieńszą przegrodą zewnętrzną niż w domu murowanym. Przekłada się to na większą powierzchnię pomieszczeń. Bardzo istotny jest fakt, że w przypadku budynku pasywnego o konstrukcji szkieletowej drewnianej, praktycznie nie ma mostków termicznych, co znacznie ogranicza możliwość przenikania ciepła na zewnątrz.

okna w domu pasywnym

Budynek pasywny – wentylacja

Domy pasywne muszą charakteryzować się niskim współczynnikiem straty ciepła przez przegrody zewnętrzne. Kluczowym elementem dla takiego wyniku jest odpowiednia wentylacja. Domy pasywne wyposażone są w wysoce szczelną wentylację mechaniczną z odzyskiem ciepła. Proces odzyskiwania z zanieczyszczonego powietrza, czyli rekuperacja polega na usuwaniu zużytego powietrza o wysokiej zawartości CO2 z wnętrz domu. Następnie za pomocą czerpni pobiera się świeże powietrze z zewnątrz, które po procesie filtracji dostarczane jest do wnętrz domu.

Istotne jest, aby świeże powietrze w domu pasywnym najpierw dopływało do głównych pomieszczeń (sypialni, salonu, jadalni), a następnie do pomieszczeń o relatywnie większej wilgotności (łazienki i kuchni). Powietrze dostaje się do wnętrz budynku za pomocą wywiewno-nawiewnych kanałów wentylacyjnych, jednak przed tym jest oczyszczane za pomocą filtra, umieszczonego przed centralą wentylacyjną. Dzięki temu wewnątrz budynku panuje zdrowy mikroklimat, a mieszkańcy nie są narażeni na skutki zdrowotne wynikające z występowania pleśni czy grzybów.

Do podgrzewania powietrza wentylacyjnego, domy pasywne wykorzystują dodatkowo wymienniki gruntowe. Mają one zwiększyć efektywność rekuperacji poprzez wstępne ochładzanie lub ogrzewanie powietrza przed procesem wentylacji mechanicznej.

Pasywny system ogrzewania

Pasywny system ogrzewania obejmuje wykorzystanie naturalnych źródeł ciepła, głównie energii słonecznej, dzięki odpowiedniemu umiejscowieniu i bryle budynku, co zostało omówione we wcześniejszej części artykułu. Rolę systemu ogrzewania w budynkach pasywnych przejmuje instalacja wentylacyjna – w głównym kanale nawiewnym umieszcza się nagrzewnicę powietrza, którą zasila na przykład pompa ciepła o niewielkiej mocy grzewczej.

W budownictwie pasywnym wykorzystuje się także urządzenia kompaktowe, których działanie bazuje na pompie ciepła o małej mocy. Mogą one pełnić funkcję centrali grzewczej oraz być odpowiedzialne za przygotowanie ciepłej wody użytkowej. Z tego typu instalacjami łączy się często kolektory słoneczne lub gruntowe wymienniki ciepła. Dodatkowym źródłem ciepła w przypadku budynku pasywnego może być gazowa pompa ciepła, wykorzystująca niewielkie ilości gazu i energię odnawialną z gruntu, powietrza lub wody.

Niestety, warunki klimatyczne w Polsce zazwyczaj wymuszają instalację małych układów grzewczych. Aby całkowicie zaspokoić zapotrzebowanie na energię, instaluje się dodatkowo tradycyjne grzejniki lub ogrzewanie podłogowe w łazienkach, co nie do końca pokrywa się z ideą budownictwa pasywnego. Tego typu rozwiązania zastępcze należy stosować jedynie w minimalnym stopniu, aby jak najbardziej zbliżyć się do parametrów budownictwa pasywnego, jednocześnie zaspokajając zapotrzebowanie na energię budynku w polskich warunkach klimatycznych.

Dom pasywny – cena budowy

Koszt budowy domu pasywnego w porównaniu do obciążeń finansowych, z którymi należy się liczyć, stawiając budynki energooszczędne i tradycyjne jest zdecydowanie wyższy. Za gotowy dom w standardzie pasywnym (w stanie deweloperskim) należy zapłacić około 400 tysięcy złotych za 100 m2. W celu porównania, za dom energooszczędny o identycznej powierzchni należy zapłacić około 350 tysięcy złotych, a za dom w tradycyjnym systemie budownictwa około 270 tysięcy złotych.

Cena budynku pasywnego uwzględnia wyższej jakości materiały, które są droższe. Więcej należy zapłacić także za projekt takiego domu. Koszt budowy domu pasywnego 100m2 może być wydatkiem nawet rzędu 600 000 złotych (budynek bez wykończenia). Na cenę w znacznej mierze składa się koszt budowy urządzeń do odzysku energii. Przykładowo, przydomowa elektrownia wiatrowa, której zastosowanie jest w stanie zapewnić nawet całe zapotrzebowanie na energię elektryczną domu to koszt około 25 000 złotych. Całkowity koszt kupna i instalacji pompy cieplnej to natomiast około 35 000 złotych.

Warto pamiętać, że na budowę domów energooszczędnych, w tym pasywnych, przyznawane są dotacje. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej szacuje, że budowa domu w ramach ekologicznych technologii energooszczędnych generuje koszty o około 60 000 złotych wyższe od standardowego budownictwa i oferuje zwrot części poniesionych przez inwestorów kosztów.

Dom pasywny – opinie

Ten typ budownictwa ma niewątpliwie wiele zalet. Zwraca się szczególną uwagę na energooszczędność i niskie koszty utrzymania, jakie generuje budynek. Co więcej, aby wybudować dom pasywny w odpowiedniej technologii, należy bardzo skrupulatnie przemyśleć jego projekt i dobór materiałów. Przełoży się to na trwałość domu i brak wad konstrukcyjnych, które mogłyby generować w przyszłości dodatkowe wydatki w postaci remontów, awarii i potencjalnych zmian.

Jako największą wadę według opinii o domach pasywnych przytacza się ich wysoką cenę i fakt, że użycie tego typu technologii budownictwa w Polsce jest wciąż stosunkowo nowe. Z tego względu, dobierając architekta i osoby odpowiedzialne za wykonanie domu trzeba być ostrożnym. Zarówno wadę, jak i zaletę może stanowić kształt, na którego bazie powstanie budynek. Prosta bryła może być dla niektórych osób nieestetyczna. Spodoba się natomiast osobom, które preferują architekturę nowoczesną i minimalistyczną.

Jeśli planujesz budowę domu w standardzie pasywnym, koniecznie powinieneś zapoznać się z wszystkimi wytycznymi i warunkami tego typu budownictwa. Jest to dość kosztowny i skomplikowany proces, jednak okazuje się, że równocześnie bardzo opłacalny. Niskie zapotrzebowanie na energię i zastosowanie innowacyjnych rozwiązań i technologii przełoży się na zdecydowanie niższe niż w przypadku budownictwa tradycyjnego rachunki, a Twój dom będzie jednocześnie budynkiem przyjaznym środowisku.