Katalpa (surmia bignoniowa) – drzewo parasol do małego ogrodu

Ostatnia aktualizacja: 28 maja 2020

Katalpa zwyczajna to drzewo, które nie wymaga wielu zabiegów pielęgnacyjnych i jest dość odporne na choroby, a przy tym cieszy pięknym i oryginalnym wyglądem. Dzięki rozłożystej koronie i dużym, pachnącym kwiatom, drzewo catalpa daje przyjemne schronienie w czasie upałów. Nie rozrasta się do wielkich rozmiarów, a przycinanie jest dość łatwe, dzięki czemu może zdobić nawet niewielkie ogródki. Jak dbać o drzewo katalpa?

Catalpa bignonioides – prawidłowe nazewnictwo

Oficjalna, polska nazwa drzewa to surmia bignoniowa. Katalpa to potoczne określenie tej rośliny, które wzięło się od spolszczenia łacińskiej nazwy: Catalpa bignonioides.

Katalpa zwyczajna ma również kilka innych, funkcjonujących potocznie nazw. To między innymi:

• drzewo cygarowe (cigar tree);
• indiańskie drzewo fasolowe (Indian bean tree).

Nazwy te są nawiązaniem do kształtu owoców, jakie rosną na tym drzewie.

Katalpa – właściwości i walory ozdobne

Szeroka korona, okazałe kwiaty podobne do storczyków, długie strąki (rosną nawet zimą!), krótki i gruby pień – katalpa w ogrodzie to bez wątpienia jedna z najciekawszych roślin, jakie mogą zdobić zarówno niewielkie przydomowe ogródki, jak i okazałe ogrody o dużej powierzchni.

Katalpa bignoniowa to drzewo o parasolowatej koronie. Niski, gruby pień i rozłożysta korona faktycznie przypominają parasol ogrodowy.

Katalpa na pniu występuje w kilku odmianach. Klasyczna wersja osiąga nawet 20 metrów wysokości. Karłowate odmiany są niższe i mniej rozłożyste, dzięki czemu mogą z powodzeniem zdobić nawet bardzo małe ogródki. Jednak karłowate drzewo surmia nie wytwarza owoców.

Surmia zwyczajna to przede wszystkim bardzo reprezentatywna ozdoba ogrodu. Warto również wiedzieć, że kwiaty katalpy wytwarzają miód.

Katalpy w ogrodzie można sadzić pojedynczo, jak i w szeregu. To roślina chętnie wybierana do zdobienia przestrzeni miejskiej, nie tylko ze względu na atrakcyjny wygląd. Katalpa na pniu jest dość odporna na zanieczyszczone powietrze. To świetny wybór do dużych miast, w których jakość powietrza pozostawia wiele do życzenia.

Uwaga – katalpy rzucają dookoła siebie dość sporo cienia, dlatego w ich bezpośrednim sąsiedztwie lepiej nie sadzić innych roślin. Mogą sobie nie poradzić ze względu na niedobór słońca.

Surmia zwyczajna jest jednak na tyle reprezentatywna sama w sobie, że bez przeszkód może być jedyną rośliną w danym miejscu i bez wątpienia doda mu atrakcyjności.

Katalpa – odmiany

Surmia bignoniowa to podstawowa odmiana tego drzewa, z którego wywodzą się inne. To właśnie z niej wyodrębniono dwa najbardziej popularne gatunki:

• catalpa bignonioides nana – karłowaty przedstawiciel surmii (osiąga maksymalnie 3 metry wysokości, nie wydaje kwiatów i owoców);
• katalpa aurea – wybarwiona na żółto.

Catalpa 'Nana’

Catalpa Nana w ogrodzie zachwyca piękną, soczystozieloną koroną składającą się z dużych, sercowatych liści.

Wysokość rośliny to maksymalnie 3 metry, za to korona może mieć rozłożystość aż do 5 metrów. Ze względu na kulistą koronę, odmiana nana nazywana bywa również „katalpa kulista”.

Drzewo rośnie dość wolno i nie wytwarza kwiatów. Lubi stanowiska słoneczne, ale nie wyeksponowane bezpośrednio na wiatr. Służy jej również wilgotne podłoże (ale nie nazbyt mokre).

Katalpa Nana jest bardzo mało wymagająca – w zasadzie nie trzeba przycinać jej liści, bowiem ładnie układają się naturalnie.

Tę odmianę katalpy warto zabezpieczać przed mrozem, owijając jej pień i korzenie. Choć zasadniczo surmia bignoniowata jest odporna na ujemne temperatury, to młode i niewielkie okazy są nieco wrażliwsze na zimno i mogą przemarznąć. Profilaktycznie lepiej jest więc je okryć przed nadejściem zimy.

Karłowata katalpa Nana w ogrodzie wymaga nawożenia wiosną i na początku lata.

Catalpa 'Aurea’

Katalpa żółta, czyli odmiana Aurea, zwana bywa również złotolistną. Określenie to wzięło się od jej koloru liści. W odróżnieniu od innych odmian surmii, liście Aurea nie są w kolorze soczystej zieleni, a żółci, która przypomina złoto.

Sercowate, złotawe liście rosną dopiero na początku lata i osiągają długość nawet 30 cm. Katalpa Aurea wypuszcza storczykowate kwiaty, najczęściej białe, kremowe lub białożółte. Od środka mają kropki, najczęściej czerwone i żółte.

Co więcej – zapach wytwarzany przez kwiaty skutecznie odstrasza muchy i komary, a dla ludzi jest bardzo przyjemny.

Aurea jest również niewielka – osiąga maksymalnie 5 metrów wysokości.

Pozostałe, najbardziej znane odmiany katalpy to:

• Catalpa ovata (surmia żółtokwiatowa) – ma mniejsze kwiaty niż surmia bignoniowa, ale kwitną za to w większych kwiatostanach. Są one przeważnie w odcieniach żółtego, a od wewnątrz mają fioletowe kropki lub nawet cętki. Surmia żółtokwiatowa jest nieco mniejsza niż bignoniowa – osiąga maksymalnie 15 metrów wysokości. Inne są również jej liście – mają po dwie boczne klapy;
• Catalpa speciosa (surmia wielokwiatowa) – korona tego drzewa jest bardziej stożkowa niż okrągła. Ta surmia dorasta do 15-20 metrów wysokości. Jej kwiaty są mniejsze, ale za to więcej jest kwiatostanów;
• Catalpa erubescens (surmia pośrednia) – to mieszanka, która ma dwa rodzaje liści: sercowate i dwuklapowe. Kwiaty są zwykle białe i kwitną bardzo późno, bo dopiero na przełomie lipca i sierpnia.

Katalpa – drzewo z liśćmi w kształcie serca

Liście katalpy układające się w gęstą, a jednocześnie rozłożystą koronę, to największa ozdoba. Drzewo imponuje liśćmi zarówno w klasycznej wersji (surmia zwyczajna), jak i karłowatej (np. katalpa nana).

Liście katalpy są duże – mogą osiągać nawet 25 -30 cm długości. Charakterystyczny jest również ich kształt – to liście w kształcie serca. Od spodu pokryte są miękkim i przyjemnym w dotyku meszkiem.

Surmia zwyczajna wypuszcza liście na długich ogonkach. Zwykle są całobrzegie, ale niektóre odmiany (np. catalpa ovata) mogą mieć liście zakończone ostro.

Choć liście stosunkowo wcześnie opadają, drzewo cieszy pięknym wyglądem przez cały rok. Kwiaty, kiedy przekwitają, zamieniają się w długie strąki. Te pozostają na drzewie przez całą zimę, stanowiąc niecodzienną ozdobę.

Katalpa – kwiaty

Jasne kwiaty to jedna z najpiękniejszych ozdób ogrodu. Drzewa kwitnące wiosną na biało to obiekt pożądania wielu ogrodników – zarówno amatorów, jak i profesjonalistów.

Drzewo surmia wiosną i latem cieszy okazałymi kwiatami (osiągają średnicę nawet 6 cm!), które przypominają storczyka. Są one właśnie białe lub kremowe. Formują się w pokaźne kwiatostany. Pod tym względem przypominają kwiatostany kasztanowca.

Kwiaty katalpy od wewnętrznej strony są przeważnie nakrapiane: na żółto i fioletowo.

Gdy przekwitają, przybierają formę długich (nawet 30-40 cm) owoców, które na pierwszy rzut oka wyglądają jak strąki fasoli. Utrzymują się na gałęziach przez całą zimę, dzięki czemu ożywiają każdą przestrzeń.

Co więcej – kwiaty surmii pięknie pachną, co dodatkowo potęguje przyjemność z przebywania w jej pobliżu w ogrodzie. Intensywność zapachu kwiatów oraz ich wielkość warunkowana jest rodzajem surmii.

Kwiaty surmii rozwijają się dopiero na przełomie czerwca i lipca, dzięki czemu dłużej można się nimi cieszyć.

Te piękne drzewa kwitnące na biało w ciągu roku przechodzą wspaniałą metamorfozę. Wiosną i latem zachwycają jasnymi kwiatostanami. Jesienią zachwycają liście w odcieniach jasnego żółtego. Zimą zaś szare otoczenie jest ożywione przez brązowe strąki. Wiosną są zastępowane przez nowe kwiaty. Surmia zwyczajna żyje więc i cieszy oko przez cały rok!

Uwaga – odmiany karłowate wypuszczają tylko liście, bez owoców.

Surmia – owoce

Chyba największą ciekawostką, która zaskakuje w pierwszym zetknięciu z tą rośliną, są owoce. Przypominają strąki fasoli (stąd często stosowana nazwa: drzewo fasolowe).

Owoce mają postać torebek skrywających nasiona. Te z kolei mają dwa „skrzydełka”. Owoce katalpy są wąskie i długie – osiągają nawet 40 cm długości.

To właśnie przez skojarzenie z fasolą, Indianie, którzy odkryli to drzewo, nazwali je „fasolowym”. Owoce pojawiają się jesienią i w nienagannym stanie rosną aż do wiosny.

Katalpa – właściwości lecznicze

Surmia to jednak nie tylko pachnąca i okazała ozdoba ogrodu. Catalpa bignonioides i ovata bywają zwane „cudownymi drzewami”. Na to określenie zasłużyły dzięki swoim właściwościom leczniczym. Mają je zarówno liście, jak i owoce.

Zawierają one między innymi białka, tłuszcze i polifenole. Liście należy zbierać latem, a następnie odłożyć je do suszenia w ciemnym i dobrze wentylowanym miejscu. Gdy będą już dokładnie wysuszone, należy przechowywać je w czystym, suchym i szczelnie zamkniętym pojemniku, również w zacienionym miejscu. Owoce można zbierać przez cały rok.

Właściwości katalpy są znane przede wszystkim w medycynie naturalnej. Liście i owoce można spożywać na kilka sposobów. Najpopularniejsze jest robienie z nich naparów oraz okładów. Co ciekawe, z liści i owoców katalpy można również zrobić zdrowotne wino!

Katalpa na pniu w odmianie bignonioides i ovata doskonale sprawdzi się jako środek leczniczy i wspomagający przede wszystkim przy:

• stanach zapalnych (zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie – na przykład w postaci okładów czy toniku do przemywania skóry);
• problemach z oddychaniem, w tym astmie;
• stanach alergicznych – łagodzi objawy uczulenia;
• przewlekłym stresie – pomaga ukoić nerwy i odzyskać równowagę. Przed snem warto wypić szklankę naparu z katalpy;
• dolegliwościach bólowych i świądzie – surmia wykazuje właściwości zmniejszające ból. Doskonale sprawdza się jako środek stosowany przy leczeniu reumatyzmu, a także AZS;
• dolegliwościach ze strony układu pokarmowego i trawiennego.

Napar lub okłady z katalpy to również jeden z najlepszych naturalnych specyfików do zewnętrznego stosowania w przypadku trądziku: pospolitego i różowatego. Łagodzi zaczerwienienia, zmniejsza stany zapalne i uśmierza ból, swędzenie i pieczenie.

Katalpa – uprawa

Surmia bignoniowata nie jest drzewem bardzo wymagającym, dzięki czemu można ją posadzić w niemal każdym ogródku czy ogrodzie.

Surmia dobrze czuje się w glebach:

• żyznych;
• wilgotnych (ale nie mokrych);
• przepuszczalnych;
• o kwaśnym lub lekko zasadowym pH.

Ciężka, gliniasta i zbita ziemia im nie służy. Surmie nie lubią również przesadzania.

Katalpa rośnie najlepiej w nasłonecznionych miejscach, dlatego najbardziej służy jej ekspozycja na południe.

Wybierając stanowisko dla surmii, warto zwrócić uwagę na to, by nie było to miejsce narażone na silny wiatr – może on połamać stosunkowo kruche gałęzie.

Katalpa – przycinanie

Cięcie katalpy nie jest zabiegiem koniecznym. Korona jest dość symetryczna, a liście układają się w estetyczną kulę.

Jednak przycinanie katalpy jest przez nią dobrze tolerowane. Dzięki temu zabiegowi można uzyskać pożądany kształt korony – bardziej kulisty, stożkowaty czy parasolowaty.

Przycinanie drzewa najlepiej przeprowadzać w ciepłym i suchym okresie – dzięki temu miejsca cięć szybciej się zamkną.

Aby osiągnąć jak najładniejszy kształt, drzewo należy przycinać na wysokości głównych gałęzi, a nie tylko pędów.

Warto usuwać również chore, osłabione i połamane gałęzie – w ten sposób wzmacnia się młode pędy.

Katalpa – najczęstsze choroby i szkodniki

Surmia bignionowata jest dość odporna na działanie szkodników, ale dość poważnym zagrożeniem są dla niej grzyby. W skrajnych przypadkach mogą one nawet uśmiercić drzewo.

Katalpy są również narażone na ataki mączniaka. W obu przypadkach ważny jest czas. Im wcześniej choroba zostanie zauważona, tym większe szanse na to, że po zastosowaniu odpowiednich środków (najczęściej chemicznych) wszystko wróci do normy i drzewko uda się odratować.

Aby zminimalizować ryzyko zaatakowania katalpy przez szkodniki, warto pamiętać o tym, by jesienią nie zostawiać pod drzewkami opadniętych liści.

Katalpa – cena

Ceny katalpy uzależnione są przede wszystkim od jej odmiany, a także wielkości sadzonki. Najmniejsze drzewka możesz kupić już za około 20-30 zł. Większe sadzonki, mające około 160-170 cm wysokości to wydatek rzędu kilkudziesięciu złotych.

Jeszcze większe to koszt ponad 100, a nawet 200 zł. Decydując się na zakup, warto pamiętać również o tym, że ze względu na ich okazałość i rozrastającą się koronę, surmie bignionowate doskonale prezentują się pojedynczo.